300 Zack Snyder 12/03/2007

Δεν περίμενα ντοκιμαντέρ, ήξερα πως επρόκειτο να δω ένα έργο βασισμένο σε κόμικ και σε καμία περίπτωση μια σοβαρή ιστορική ταινία. Αυτό όμως που παρακολούθησα με εξόργισε για δύο λόγους : Πρώτον επειδή μετά απο ώριμη σκέψη θεωρώ την συγκεκριμένη ταινία ένα ανοσιούργημα απο κάθε άποψη και δεύτερον επειδή βλέποντας αρκετούς να χειροκροτούν μετά το πέρας της προβολής μου γεννήθηκαν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με το πόσο διαφέρουμε τελικά απο τον μέσο ανεγκέφαλο Αμερικάνο που θα δει αυτό το έργο τρώγοντας ποπ κορν και θαυμάζοντας τους κοιλιακούς των Σπαρτιατών.

Τελικά είμαστε απλά άξιοι της μοίρας μας και έχουμε ξεπέσει τόσο πολύ σαν λαός δικαιώνοντας απόλυτα τη ρήση του Heidegger πως "η ιστορικότητα είναι η ουσία του όντος". Το "300" είναι μια ταινία που κατα τη γνώμη μου θα έπρεπε να προβάλλεται αδιάκοπα για προπαγανδιστικούς λόγους στους Αμερικάνους στρατιώτες στο Ιράκ έτσι ώστε να νιώσουν συνεχιστές της παράδοσης του Σπαρτιάτη οπλίτη, της τελειότερης έκφρασης Δυτικού πολεμιστή. Ο Σπαρτιάτης είναι ο υπερστρατιώτης Navy Seal, ο σκληροτράχηλος Rambo που βοηθά την ελεύθερη Δύση να αντισταθεί στις ορδές των Ανατολιτών. Έτσι αντιμετωπίζει κάθε λογής αντιπάλους δανείσμένους απο τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, το Star Wars, το Braveheart και ο,τιδήποτε άλλο μπορείτε να φανταστείτε!

Οι Σπαρτιάτες έφοροι προσομοιάζονται με τον λεπρό φιλοχρήματο πατέρα του King Robert "The Bruce" απ το Braveheart, οι "Αθάνατοι" του Ξέρξη είναι κάτι μεταξύ των Δαχτυλιδοφαντασμάτων του Τόλκιν και Σαμουράι με μάσκες που παραπέμπουν σε Πολεμιστές Τέρατα του Ιαπωνικού θεάτρου Καμπούκι ( προφανώς ο εμπνευστής δεν γνώριζε πως ο όρος Αθάνατοι είχε να κάνει καθαρά με αριθμητικούς λόγους, αφού οι απώλειες αναπληρώνονταν αμέσως με αποτέλεσμα ο αριθμός τους να παραμένει πάντοτε ο ίδιος ). Ο δε Εφιάλτης είναι μια νέα εκδοχή του Γκόλουμ απ το Lord Of The Rings ενώ στην ταινία έχει Σπαρτιάτικη καταγωγή και προδίδει τους Έλληνες επειδή δεν του επετράπη να πολεμίσει στην Σπαρτιατική φάλαγγα!

Οι Πέρσες εκτός απο Δαχτυλιδοφαντάσματα Σαμουράι διαθέτουν στις τάξεις τους και πλήθος άλλων τερατόμορφων πλασμάντων όπως Ορκ και γιγαντιαίους Ελέφαντες ενώ χρησιμοποιούν μέχρι και χειροβομβίδες! Οι αποτυχημένοι Πέρσες τιμωρούνται απο τον Ξέρξη με αποκεφαλισμό απο έναν γιγαντιαίο άνθρωπο-καβούρι που είναι κάτι μεταξύ Jabba The Hut (Star Wars) και Patchwerk (World Of Warcraft)! Οι μάχες στην ταινία είναι λιγότερο αληθοφανείς ακόμα και απο βιντεοπαιχνίδι, η περίφημη φάλαγγα διαλύεται και οι Σπαρτιάτες ξεχύνονται στη μάχη μετά την απώθηση της πρώτης ντουζίνας Περσών επιδιδόμενοι σε χορευτικές κινήσεις αλα Τσάκι Τσαν , ενώ δεν παραλείπουν να πετάνε που και που εξυπνακίστικες ατάκες αμερικάνικου τύπου που δεν συνάδουν φυσικά με τη Λακωνική αγωγή. Όχι πως τίποτε άλλο συνάδει, αφού τα σημαντικότερα στοιχεία που έκαναν τους Σπαρτιάτες ξεχωριστούς και έχουν να κάνουν με το ήθος, την απόλυτη ευνομία και δικαιοσύνη της πόλης, ευσέβεια, εγκράτεια, την έννοια του μέτρου και τη γενικότερη Σπαρτιατική Παιδεία, αποσιωπώνται πλήρως, αφήνοντας μόνο το κατανόητο και επιθυμητό στοιχείο του σκληρού ανίκητου πολεμιστή.

Δεν θα μιλήσω για τον Καιάδα, τον πατέρα που χάνει γιο στις Θερμοπύλες και παραφρονεί (!!!), τους καλλωπισμούς της Γοργώς και τις "προχωρημένες" σεξουαλικές στάσεις της με τον Λεωνίδα, γιατί αυτά δεν είναι παρα πταίσματα που συγχωρούνται. Πιστεύω όμως ακράδαντα πως η συγκεκριμένη ταινία αποτελεί ύβρι και δίνει μια εικόνα που όχι απλά δεν έχει να κάνει με την πραγματικότητα αλλά ουσιαστικά -αν εξαιρεθεί η ανδρεία των πολεμιστών- την στρεβλώνει σε βαθμό που να παρουσιάζει κάτι εντελώς αντίθετο με εκείνο που υπήρξε!

Πέρα λοιπόν απο τα τέρατα, τους Σαμουράι και τους Ελέφαντες, πέρα απο τις μάχες ξεπατικωμένες απο το Final Fantasy , τις μοιχείες της Γοργώς για την επιρροή πάνω σε ένα διεφθαρμένο συμβούλιο ,πέρα απο τους καβουροαποκεφαλιστές και τους εφόρους - τέρατα, πέρα απο τον Σπαρτιάτη Εφιάλτη Γκόλουμ και τον Ξέρξη ,έναν τρίμετρο θυληπρεπή C3PO, υπήρξε όντως μια Σπάρτη: Υπήρξε η Σπάρτη της Λυκούργειας νομοθεσίας, η μοναδική πραγματικά ελεύθερη και απόλυτα δίκαιη (μέχρι το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου τουλάχιστον) πόλη. Μια πόλη με δύο (και όχι έναν) βασιλιά, τους εφόρους (που δεν ήταν τέρατα), την τριανταμελή Γερουσία και την Απέλλα, να αλληλοαναιρούνται , συνδυάζοντας όλα τα πολιτεύματα έτσι ώστε η κατανομή της εξουσίας να είναι η ιδανικότερη.

Στη Σπάρτη οι νόμοι τηρούνταν χωρίς να είναι καν γραμμένοι. Ήταν τό ήθος που έκανε τους Σπαρτιάτες αθάνατους, όχι η πολεμική ικανότητα. Ήταν η απόλυτη ελευθερία που αυτοί μόνο βίωσαν, ξεπερνώντας ακόμα και τα έσχατα δεσμά που μας κρατούν δεμένους: αυτά του φόβου του θανάτου. Ηταν το μέτρο που διατηρούσαν και δεν τιμά καθόλου τον σύγχρονο υπερκαταναλωτικό άνθρωπο που οι χαραμάδες της αντίληψης του δεν του επιτρέπουν να δει πέρα απο τα στενά όρια της ατομικότητάς του.

Σε μια εποχή που ο κόσμος έχει λησμονήσει όλες τις αξίες που εκπροσωπεί ο Σπαρτιάτης των Μηδικών Πολέμων, κοιτάζοντας πίσω θα μπορούσαμε να διδαχθούμε πολλά απο αυτόν. Αντίθετα όμως προτιμούμε να χειροκροτούμε τον Power Ranger που μας προσέφερε ο κύριος Snyder στην πλαστική και εικαστικά αδιάφορη ταινία του. Μήπως αυτό θα έπρεπε να μας ανησυχεί?

Συμπληρωματικά ιστορικά στοιχεία: Επειδή δεν ήθελα να βαρυφορτώσω το κυρίως κείμενο, και επειδή θεωρώ πως για κάποιον που γνωρίζει στοιχειώδη ιστορία η ταινία μόνο προσβλητική θα μπορούσε να είναι , και συνεπώς με θορύβησε η ευρεία της αποδοχή, παραθέτω μερικά στοιχεία για τη Σπάρτη: Η ταινία ξεκινά αναφέροντας τον Καιάδα, για τον οποίο ακόμη και σήμερα κυριαρχεί λανθασμένη άποψη, αφού συγχέεται με τις Αποθέτες. Κατά τον Παυσανία, στον Καιάδα ρίχνονταν οι "επι μεγίστοις τιμωρούμενοι" και οι αιχμάλωτοι πολέμου. Αντίθετα, τα μη αρτιμελή βρέφη οδηγούνταν στις Αποθέτες επειδή δεν ήταν χρήσιμο τόσο το παιδί για την πόλη, όσο και η πόλη για εκείνο. Ωστόσο ,το πιθανότερο είναι τα παιδιά αυτά να δίνονταν στους περίοικους έτσι ώστε να μην επιβαρύνουν τη Σπάρτη κατέχοντας κλήρο γης χωρίς να μπορούν να ενταχθούν στους "Ομοίους" παρά να θανατώνονται. Συνεχίζω με τη σύζυγο του Λεωνίδα, την περίφημη Γοργώ η οποία κατ’ αρχάς δεν θα μπορούσε να έχει μακριά μαλλιά ούτε να φοράει σκουλαρίκια,πόσο μάλλον να οδηγείται στη μοιχεία για να εξαγοράσει αποφάσεις! Ενδεικτικό είναι το γεγονός όπου κάποιος ρώτησε τον Λακεδαιμόνιο Γεραδάτα για το τι πάσχουσιν οι μοιχοί παρ αυτοίς επειδή δεν υπήρχε τέτοια διάταξη στη Λυκούργεια νομοθεσία και εκείνος του απάντησε πως δε γίνεται κανείς μοιχός στη Σπάρτη. Κι όταν ο ξένος επέμεινε ρωτώντας υποθετικά "και αν γίνει" τότε ο Γεραδάτας απάντησε ειρωνικά πως πληρώνει τόσο βαρύ πρόστιμο ώστε να μπορεί να αγοραστεί ταύρος που να σκύβει απ τον Ταϋγετο και να πίνει νερό στον Ευρώτα για να δείξει πως όσο απίθανο θα ήταν να υπάρξει τέτοιος ταύρος, άλλο τόσο ήταν και η μοιχεία!

Όσον αφορά το περίφημο φανταστικό διεφθαρμένο πρόσωπο που έχει ενεργό ρόλο στην ταινία και με το οποίο συνευρίσκεται η Γοργώ, θα πρέπει να τονίσω πως δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρξει τέτοιος Σπαρτιάτης και σταματώ εδώ. Οι έφοροι, οι οποίοι παρομοιάζονται με λάγνους λεπρούς που κάτοικουν στα βουνά και χρηματίζονται απ τον Λεωνίδα (δεν υπήρχε χρυσάφι στην Σπάρτη, αντίθετα χρησιμοποιούνταν βαριά σιδερένια νομίσματα) ήσαν στην πραγματικότητα πέντε πρόσωπα, που εκπροσωπούσαν τις πέντε κώμες της πόλης. Ο θεσμός τους δεν είναι πανάρχαιος όπως λέγεται στην ταινία ούτε έχει αποκρυφιστικές προεκτάσεις. Οι έφοροι κατέχουν σημαντική εξουσία απο τον 6ο π.χ αιώνα, είναι ουσιαστικά υπεύθυνοι για την εξωτερική πολιτική, έχουν τον έλεγχο των οικονομικών και την εποπτεία των Ειλώτων και των Περίοικων. Επιβλέπουν τους νέους και δύο απο αυτούς συνοδεύουν τον έναν εκ των δύο βασιλέων στις εκστρατείες ελέγχοντας τις πράξεις του, χωρίς να παρεμβαίνουν εκτός και αν ζητηθεί η γνώμη τους.

Παρακολουθώντας το έργο, βλέπουμε τον Λεωνίδα να παίρνει με το "έτσι θέλω" 300 στρατιώτες και να ξεκινά για τις Θερμοπύλες ουσιαστικά αψηφώντας τους νόμους και τους χρησμούς! Αντίθετα, ο Λεωνίδας εστάλη σε μια αποστολή αυτοκτονίας απο την πόλη μετά απο συμβούλιο έχοντας πλήρη επίγνωση του χρησμού πως για να σωθεί η Σπάρτη θα πρέπει να χάσει έναν βασιλιά. Γελοία είναι η εικόνα της αναχώρησης, όπου οι Σπαρτιάτες περπατούν λες και πηγαίνουν μονοήμερη εκδρομή για πικ-νικ! Δεν υπάρχει συγκλονιστικότερο και μεγαλοπρεπέστερο θέαμα, αναφέρει ο Πλούταρχος, απο την πορεία της Σπαρτιατικής φάλαγγας υπό τους ήχους των αυλών! Οι 300 που συνόδευαν τον Βασιλιά ήταν το επίλεκτο σώμα των Ιππέων (οι οποίο δεν ήταν έφιπποι πάντως) και φυσικά δεν ήταν μόνο αυτοί στις Θερμοπύλες. Υπήρχαν 700 Θεσπιείς, 500 Τεγεάτες, 500 Μαντινείς, 120 από τον Ορχομενό και 1000 απο τη λοιπή Αρκαδία, 400 Κορίνθιοι, 200 από τον Φλιούντα, 80 απο τις Μυκήνες και 400 Θηβαίοι. Συνολικά η Ελληνική δύναμη αν προσμετρηθούν και οι Είλωτες, υπασπιστές κλπ ήταν περίπου 7000 άνδρες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο πάντα, η συνολική δύναμη των Περσών ήταν 5.283.220 άνδρες, αριθμός που η σύγχρονη έρευνα πάντως θεωρεί υπερβολικό.

Το στενό των Θερμοπυλών στο οποίο διεξήχθη η μάχη είχε πλάτος περίπου 15 μέτρα (μισό "πλέθρο") και φυσικά οι Σπαρτιάτες δεν το εγκατέλειψαν για να επιδοθούν σε σόλο σφαγές αλλά πολέμησαν ως συμπαγής ομάδα χρησιμοποιώντας την περίφημη τακτική όπου ξεκίνουσαν για τις γραμμές των Περσών και όταν έφταναν προσποιούνταν υποχώρηση παρασύρωντας τους, ώσπου μια στιγμή αναστρέφονταν απότομα και τους κατέσφαζαν με συγχρονισμένες κινήσεις των δοράτων τους. Αυτό κράτησε μέχρι την ημέρα της προδοσίας, όπου περικυκλώθηκαν απο τις δυνάμεις του Υδάρνη, οι οποίες δεν τόλμησαν να τους πλησιάσουν αλλά τους σκότωσαν με βέλη απο μακριά.

Για τον Εφιάλτη, δεν χρειάζεται να σχολιάσει κανείς την εικόνα που έχει στο έργο αλλά αξίζει να αναφερθεί πως δεν ήταν Σπαρτιάτης αλλά Μηλιεύς (ο σημερινός Μαλιακός) άρα καταγόταν απο τη Λαμία και δεν είχε καμία σχέση με τη Σπάρτη. Πάραυτα, όντως πολέμησε με τους Πέρσες και ήταν οδηγός σε μια ομάδα 20.000 ανδρών τους οποίους οδήγησε απο την Ανοπαία ατραπό στα μετόπισθεν των Ελλήνων. Οι Σπαρτιάτες δεν πολέμησαν μόνοι μέχρι τέλους. Ό Λεωνίδας προέτρεψε τους υπόλοιπους να φύγουν αλλά μαζί του έμειναν 500 γενναίοι εναπομείναντες Θεσπιείς και 400 Θηβαίοι ως όμηροι (εδώ αν και δεν θέλω να υπερασπιστώ την καταγωγή μου, θεωρώ κάπως δύσκολο να κράτησαν 1000 μαχητές 400 ομήρους παρά τη θέλησή τους) οι οποίοι πάντως (οι Θηβαίοι) παραδόθηκαν στο τέλος και στιγματίστηκαν με πυρωμένο σίδηρο που έφερε τη βασιλική σφραγίδα και υπέστησαν εξευτελισμό.

Τέλος θα ήθελα να τονίσω πως ο τρόπος που μιλούν οι Σπαρτιάτες στην ταινία δεν είναι καθόλου σύμφωνος με το "λακωνίζειν", ενώ γέλιο προκαλεί η αντίδραση της Σπαρτιάτισσας μάνας στην αρχή του έργου που λυγίζει όταν παίρνουν το παιδί της για να ενταχθεί στην "αγωγή"! Φυσικά ασχολίαστα αφήνω τα ζογκλερικά του Λεωνίδα (που ρίχνει την ασπίδα του, κάτι το οποίο δεν θα συνέβαινε ποτέ ούτε για αστείο!!!) με κάποιον Σπαρτιάτη στη σκηνή όπου εκσφενδονίζει το ακόντιο κατά του Ξέρξη, όσο και τις βάρβαρες πράξεις (τείχη απο ανθρώπινα πτώματα, πολεμικές κραυγές που παραπέμπουν σε φυλές του Αμαζονίου κλπ) στις οποίες επιδίδονται οι Έλληνες. Αυτά δεν συνάδουν με το Σπαρτιατικό ήθος και θα έπρεπε μάλλον να προσβάλλουν παρά να χαροποιούν τους σύγχρονους κατοίκους της Σπάρτης που έσπευσαν να πανηγυρίσουν για την ταινία που προβάλλει την πόλη τους.

Αντί λοιπόν να δώσετε 8 ευρώ για να δείτε ένα έργο ,που ακόμη και αν εξαιρεθούν τα ιστορικά στοιχεία, δεν είναι παρά ένα πλαστικό ασύνδετο όργιο βίας και υπερβολής, μπείτε σε κάποιο βιβλιοπωλείο και αγοράστε τα Λακωνικά Αποφθέγματα του Πλουταρχου για να αντιληφθείτε το μεγαλείο της μικρής αυτής πόλης που δεν έβγαλε Navy Seals αλλά τους μοναδικούς πραγματικά ελεύθερους ανθρώπους στην ιστορία.

Κώστας Λιανίδης