To Δάσος είναι πηγή ζωής ή πηγή πλούτου για τους επιτήδειους; 5/6/2008

Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος… ας γελάσουμε, όμως δεν φθάνει αυτό!

Ας κλάψουμε… ούτε αυτό αρκεί….

To Δάσος είναι πηγή ζωής

ή πηγή πλούτου για τους επιτήδειους;

Είναι καθολική η ανάγκη σήμερα για την κατανόηση της πολύπλευρης σημασίας των δασών, τόσο σε ελληνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα προβλήματα, όμως, των ελληνικών δασών δυστυχώς αντί να μειώνονται, συνεχώς οξύνονται, παίρνοντας συχνά τη μορφή του δυσεπίλυτου, ή βαπτίζονται ως τρόπος αντιμετώπισης του κοινωνικού προβλήματος στέγης. Πυρκαγιές, καταπατήσεις, εκχερσώσεις, παράνομες οικοπεδοποιήσεις, αδιαφορία, υποβάθμιση δασών, καταστροφή βιοτόπων, αποδυνάμωση της δασικής υπηρεσίας, μη εφαρμογή ούτε του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου, κ.ά, συνθέτουν το πλέγμα που ασφυκτικά πιέζει για τον περιορισμό του δασικού πλούτου της χώρας μας.

Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των προβλημάτων των ελληνικών δασών οδηγεί στην υποβάθμισή τους, η οποία σε αρκετές περιπτώσεις γίνεται ανεπιστρεπτί. Κύριες αιτίες παραμένουν η ανθρώπινη δραστηριότητα, οι υπερβολικές ανθρώπινες ανάγκες και η απουσία δασικής πολιτικής και εφαρμογής της ολοκληρωμένης διαχείρισης.

Παράλληλα η Διεθνής Κοινότητα υιοθέτησε ημέρες προβληματισμού για την προστασία του περιβάλλοντος όπως η Παγκόσμια Ημέρα Δασοπονίας στις 21 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Νερόυ στις 22 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων στις 2 Φεβρουαρίου, Ημέρα Αναδασώσεων στις 1 Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Βιοποικιλότητας, κλπ. Η ανακήρυξη της παγκόσμιας ημέρας περιβάλλοντος ανήκει σε αυτές τις … επετειακές ευκαιρίες.

Πάντα θα διατυπώνεται μια ευχή ώστε η ημέρα αυτή να αποτελέσει την αφορμή για ανθηρή ενασχόληση με το ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος, με αειθαλείς σοβαρές ενέργειες.

Σήμερα όμως βιώνουμε σημάδια «μαύρων σεναρίων» περιβαλλοντικής καταστροφής, που είναι πια αντιληπτά και από το μέσο πολίτη. Ζούμε σε μια εποχή που τα σενάρια αυτά δεν αποτελούν τις απόψεις «κάποιων γραφικών» καταστροφολόγων, αλλά στοιχεία που προβληματίζουν και οφείλουν να προβληματίζουν τα κράτη, τις κυβερνήσεις και τις κοινωνίες, αλλά και τον μεμονωμένο πολίτη. Οι αρνητικές εξελίξεις στα μεγάλα περιβαλλοντικά ζητήματα και ιδιαίτερα το θέμα της αλλαγής του κλίματος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η συνεχώς αυξανόμενη ερημοποίηση, οι αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα από την καταστροφή των δασών, είναι πια αντιληπτές, Εκ νέου πρέπει να κατανοήσουμε ότι τα δάση έχουν καθοριστική συμβολή στην περιβαλλοντική σταθερότητα του πλανήτη και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της.

Στη χώρα μας δυστυχώς το θέμα «δάσος», όπως και γενικότερα το φυσικό περιβάλλον αντιμετωπίζεται ως «πάρεργο». Η μόνη έμφαση που δίνει το ελληνικό κράτος αφορά την οικονομική ευημερία και το γεγονός πως αυτό το μοντέλο μετατράπηκε σε κυνήγι αριθμών (οικονομικών δεικτών ανάπτυξης, κλπ). Έτσι στοιχεία, όπως η κατάσταση των ελληνικών δασών παραμερίστηκαν.

Από την άλλη όμως πάντοτε πρέπει να μας ανησυχεί το γεγονός πως σε ότι έχει να κάνει με τα δάση υπάρχουν μόνο «υποχωρήσεις» και «αλλαγές» αμφιβόλου αποτελέσματος Την προηγούμενη χρονιά είχαμε την πρόταση για συνταγματική αναθεώρηση των άρθρων 24 και 117 που αφορούν στα δασικά οικοσυστήματα. Παλαιότερα, το 2003, είχαμε άλλη αναθεώρηση του Συντάγματος για τα δάση, σε συνδυασμό με καινούριο Νόμο για δάση. Το Σύνταγμα της χώρας μας με σαφήνεια όριζε την υποχρέωση για την προστασία των Δασών και των δασικών εκτάσεων. Όμως με έναν σταθερό ρυθμό είχαμε «ερμηνευτικές» παρεμβάσεις στο τι είναι δάση και δασικές εκτάσεις. Συχνά παραμερίστηκε η δασολογική επιστήμη και επινοήθηκαν όροι όπως χορτολιβαδικές εκτάσεις, βοσκότοποι, κλπ που έδωσαν το όνομά τους σε αντίστοιχους νόμους, οι οποίοι τέθηκαν σε ισχύ και ενίσχυσαν το «αλαλούμ», για το τι είναι δάσος και τις επιτρεπόμενες χρήσεις. Αυτά σε συνδυασμό με αρτηριοσκληρωτικές γραφειοκρατικές διαδικασίες, που συχνά εγκλώβισαν το νόμιμο ιδιοκτήτη κάποιας γης με δασική βλάστηση. Όμως υπήρχε μια ισχυρή νομική προστασία, κύρια με τη δασική νομοθεσία η οποία απαγόρευε ανέκαθεν τη μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, ανεχόμενη μόνο δραστηριότητες που δεν οδηγούσαν σε αλλοίωση της μορφής τους, εκτός εξαιρετικών περιπτώσεων δημοσίου συμφέροντος.

Αντί λοιπόν η ελληνική πολιτεία να εφαρμόσει τις επιταγές του Συντάγματος για την καταγραφή των δασών με την κατάρτιση δασικού κτηματολογίου καθυστέρησε σε εγκληματικό βαθμό. Σήμερα ελάχιστη πληροφόρηση έχει το ελληνικό κράτος για την έκταση των ελληνικών δασών, για το που υπάρχει δάσος και δασική έκταση. Η αβεβαιότητα αυτή συντήρησε και «καλλιέργησε» έναν ολόκληρο μηχανισμό καταπατήσεων και δημιουργίας οικοδομικών συνεταιρισμών. Παράλληλα, με έναν ανεπιτυχή τρόπο, σε τακτά χρονικά διαστήματα το ίδιο το ελληνικό δημόσιο έδινε «συγχωροχάρτι» σε εκατοντάδες χιλιάδες αυθαίρετα, για δήθεν επίλυση κοινωνικών ζητημάτων. Και δυστυχώς αυτό το έπραττε στη λογική ενός πύργου της Βαβέλ, αφού συνέχεια επέτρεπε ή παρέβλεπε την καταπάτηση και οικοπεδοποίηση μεγάλων δασικών εκτάσεων.

Σε διημερίδα που έγινε στη Θεσσαλονίκη αναφέρθηκε πως μόνο γύρω από την Αττική εκκρεμούν υποθέσεις οικοδομικών συνεταιρισμών για δασικές εκτάσεις περίπου 177.000 στρεμμάτων (κάτι λιγότερο από το μέγεθος όλου του ορεινού όγκου της Πάρνηθας!) και άλλα 50.000 στρέμματα δασών γύρω από τη Θεσσαλονίκη.

Η λογική αυτή της πιθανής νομιμοποίησης των αυθαιρέτων πιθανόν να «πυροδότησε» μεταφορικά ή και ουσιαστικά πολλές από τις μεγάλες πυρκαγιές γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα και πλησίον τουριστικών περιοχών. Η ιστορία τουλάχιστον αυτό έχει δείξει, αφού μετά από τις μεγάλες πυρκαγιές της Αττικής «φύτρωσαν» αντί για δάση ολόκληρες νέες πολιτείες.

Τα δάση στη χώρα μας πάντοτε θα κινδυνεύουν, είτε από φυσικά αίτια, είτε κυρίως από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η δισυπόστατη, όμως, φύση του Έλληνα πολίτη και της ελληνικής πολιτείας, ως προστάτη και ως απειλή ταυτόχρονα του δάσους πρέπει επιτέλους να εγκαταλειφθεί ως αποτυχημένο πρότυπο για τις γενιές που έρχονται.

Η αειφορική διαχείριση και η πολλαπλή χρήση των δασών, η οικονομικότητα, η παροχή ωφελειών για τις τοπικές κοινωνίες και η διατήρηση της βιοποικιλότητας στο φυσικό περιβάλλον, αποτελούν τις σημαντικότερες προτεραιότητες για την Πολιτεία και μονοσήμαντους στόχους δασικής πολιτικής.

Σε μια ανακοίνωση της η Πανελλήνια Ένωση Δασολόγων μεταξύ άλλων αναφέρει «Το δάσος πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν «κοινό αγαθό» με την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική σημασία και αξία του και η δασοπονία σαν κατάλληλο και πρόσφορο εργαλείο για την ανακατανομή του εισοδήματος υπέρ των ορεινών πληθυσμών, που αποτελούν τη φτωχότερη, κατά τεκμήριο, κοινωνική τάξη.»

Το πρόβλημα είναι δυστυχώς ότι το δάσος αντί να συνδεθεί με το σύνολο της κοινωνίας συνδέθηκε μόνο με την ατομική ιδιοκτησία. Και αυτό συνέβη διαχρονικά, και όσο ο πολίτης ένιωθε ή ότι η ιδιοκτησία του απειλείται ή ότι μπορεί να βρει τρόπους για να αυξήσει την ιδιοκτησία του, τόσο η έννοια του συλλογικού αγαθού υποχωρούσε. Ο πλουτισμός και η ενίσχυση της ατομικής ιδιοκτησίας έγινε και εξακολουθεί να γίνεται εις βάρος του συνόλου της ελληνικής κοινωνίας. Η οποία το ίδιο απαθής ή έστω εγκλωβισμένη θα δει τα υπόλοιπα δάση να οικοπεδοποιούνται μέσα σε μια συγκυρία και άλλων ευρύτερων περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Τώρα ξεκινά η θερινή περίοδος, κατά την οποία τα δάση της Ελλάδας μαστίζονται από δασικές πυρκαγιές και άλλες καταστροφές. Η παρατεταμένη ξηρασία του φετινού χειμώνα, έχει θέσει και πάλιτον πυροσβεστικό μηχανισμό καταστολής σε επιφυλακή. Στην παρούσα φάση ο απλός πολίτης κάνει απλώς ευχές ώστε το θερμό καλοκαίρι να μην αφανίσει τα δάση μας, όπως το έκανε πέρσι στην ¨Εύβοια, στην Πελοπόννησο, πρόπερσι στην τουριστική Κασσάνδρα της Χαλκιδικής, κλπ.

Παράλληλα όμως κάπου άλλού κάποιος άλλος συμπολίτης μας θα ψάχνει να βρει «παραθυράκι» για να καταπατήσει το δάσος εις βάρος όλων μας και εις βάρος των παιδιών μας. Ο μεμονωμένος πολίτης όμως θα παραμένει ανίσχυρος και θεατής προς τις βίλες των επιτήδειων. Αναρωτιέμαι όμως αν αυτό συμβαίνει επειδή απλά δεν μπόρεσε και αυτός να καταπατήσει; Αναρωτιέμαι τι πρότυπα δημιουργεί η αδιαφορία της Πολιτείας για τα δάση;

Κυριάκος Σκορδάς