ΟΔΥΣΣΕΑ ΓΥΡΙΣΕ ΣΠΙΤΙ Ανδρέας Βουτσινάς 30/12/2001

Τα μυθικά πρόσωπα της αρχαιοελληνικής μας παράδοσης αποτέλεσαν για πολλούς συγγραφείς πεδίο προς εξερεύνηση και ερέθισμα για δημιουργικές μεταπλάσεις και αναπροσαρμογές του μύθου τους. Οι περιπέτειες των ηρώων αυτών δεν μοιάζουν βέβαια σε τίποτα με τις δικές μας, Δεν παύουν όμως να είναι ανθρώπινες περιπέτειες και να εκφράζουν τους ίδιους φόβους, τις ίδιες ανασφάλειες, τα ίδια διλήμματα και πάθη σε όποια εποχή κι αν συναντώνται.

Μεταξύ αυτών των τιτανικών μορφών, που απασχόλησαν κατά καιρούς τους συγγραφείς, πώς θα μπορούσε να μείνει αδιάφορος ο «πολύτροπος» Οδυσσέας. Ήδη από τον πρώτο στίχο της Οδύσσειας ο Όμηρος τού αποδίδει αυτόν τον χαρακτηρισμό τονίζοντας την πολυμορφία του. *2*Και πόσο ερεθιστική είναι αυτή σε μία τέχνη, που κατά κανόνα δεν αγαπά τα σταθερά περιγράμματα και τη βεβαιότητα, αλλά αντίθετα τροφοδοτείται από τη ρευστότητα και τις αντιφάσεις, επιζητά την πολλαπλή υπόσταση των προσώπων και τις μεταμορφώσεις τους.

Το «πολύτροπον» του Οδυσσέα ενέπνευσε μεταξύ άλλων, τον Σοφοκλή, το Ρακίνα, τον Χάουπτμαν, τον Ζιρωντού, τον Καζαντζάκη. Όλοι αυτοί κατέθεσαν τις δικές τους εκδοχές για το ίδιο πρόσωπο, εδραίωσαν νέες αξίες πάνω στον παραδομένο μύθο. Η πολυμορφία του Οδυσσέα στάθηκε αφετηρία και για τον Καμπανέλλη. Εδώ όμως ο μύθος επικεντρώθηκε σε έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο. Αποτέλεσε μέσο για να κριθούν οι «μύθοι» εν γένει.

Όλη η Ελλάδα περιμένει τον Οδυσσέα να γυρίσει από τον πόλεμο. Περιμένει όμως έναν Οδυσσέα με μυθικές διαστάσεις, ένα είδωλο, που ουσιαστικά αποδεικνύει την ανάγκη ενός αποπροσανατολισμένου λαού να βασιστεί κάπου, να παραμυθιαστεί, να ελπίσει. Τι γίνεται όμως, όταν αντί του μύθου καταφθάνει απλώς ένας άνθρωπος; Αυτό που ακολουθεί δεν είναι μια απλή απογοήτευση. Ούτε λίγο ούτε πολύ κινδυνεύει να καταρρεύσει όλο το σταθερά δομημένο και προσεκτικά φροντισμένο σύστημα αξιών μιας ολόκληρης κοινωνίας. Γίνεται αντιληπτό πόσο η προπαγάνδα κάνει καλά τη δουλειά της, πόσο αποτελεσματικά αφαιρεί τη δυνατότητα του ανθρώπου να φαντάζεται ό,τι θέλει και όπως θέλει και να πιστεύει σε όποια αξία και πρότυπο αυτός ελεύθερα επιλέγει.

Και αν ο Ιάκωβος Καμπανέλλης πάτησε στο μύθο αυτό, για να σατιρίσει τη δική του ταραγμένη εποχή του 1953, ο Ανδρέας Βουτσινάς πήρε από αυτόν τη σκυτάλη, άντλησε έμπνευση και σατίρισε το σήμερα. *3*Γιατί τα πρότυπα με την ίδια εξιδανίκευση και τα ίδια εξωτερικά χαρακτηριστικά συνεχίζουν να σαγηνεύουν και να αποπροσανατολίζουν. Πάρα πολύ εύστοχα λοιπόν απέδωσε τον σημερινό τρόπο αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης, βάζοντας τον Τάκη Ζαχαράτο να μιμείται τις φωνές γνωστών τηλεοπτικών προσώπων.

Πολύ σημαντική στο αποτέλεσμα ήταν η συμβολή του σκηνογράφου Γιώργου Ασημακόπουλου. Ανέμιξε τόσο στα σκηνικά όσο και στα κοστούμια διάφορες εποχές και αντιφατικά στυλ προσδίδοντας μια ά-χρονη βάση στην παράσταση και υπογραμμίζοντας έτσι τη διαχρονικότητα του κειμένου. Το σήμερα συνδιαλεγόταν με το χθες αλλά και με το αύριο (δεν ξεχνίεται εύκολα το φουτουριστικό κοστούμι του αστυνόμου!), το απλό και απέριττο με το κραυγαλέο κιτς. Αυτές οι αντιφάσεις έδωσαν στην παράσταση μια επιπλέον σατιρική και κωμική διάσταση.

Υποκριτικά ξεχώρισε ο Κώστας Σαντάς, που τόσο συγκινητικά και κωμικοτραγικά απέδωσε τις ψυχικές διακυμάνσεις του ήρωα, που έγινε δέκτης τόσο μεγάλης αμφισβήτησης. Από το πρώτο στάδιο, που σατιρικά απέδωσε το χαρακτήρα, μέχρι την αλλοτρίωση του και την πτώση του, την εξολόθρευσή του από τον ίδιο του το μύθο, έμεινε απόλυτα συνεπής σε αυτό, που από την αρχή είχε χτίσει. Απολαυστικά και καυστικά απέδωσε το ρόλο του Ευάνδρου ο ’γγελος Παπαδημητρίου, ενώ πολύ καλές στιγμές είχαν σχεδόν όλοι οι ηθοποιοί.

Ως κορυφαία όμως στιγμή της παράστασης θεώρησα την τελευταία της σκηνή, στην οποία δεν έστησαν απλώς ένα άγαλμα του Οδυσσέα, αλλά έχτισαν τον ίδιο μέσα σ´ αυτό. Πόσο πιο καθαρά θα μπορούσε να αποδοθεί, ότι ο μύθος κατάπιε τον άνθρωπο, ότι τελικά για μια κοινωνία ο μύθος είναι χρησιμότερος από τον άνθρωπο;

Και μια που αναλώθηκα μιλώντας για μύθους, ας κλείσω λέγοντας ότι ευτυχώς ο Βουτσινάς στάθηκε αντάξιος του δικού του. Γιατί θέλει ταλέντο για να είσαι τολμηρός, το ταλέντο να είσαι παράλληλα εύστοχος και σαφής.

ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Ανδρέας Βουτσινάς

ΣΚΗΝΙΚΑ-ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ: Γιώργος Ασημακόπουλος

ΠΑΙΖΟΥΝ: Γιώργος Ντουμούζης, Κώστας Ίτσιος, Παντελής Καλπάκογλου, Γιώργος Κώτσος, Νίκος Καπέλιος, Γιάννης Τσατσάρης, Στράτος Τρίπκος, Νίκος Μαγδαληνός, Κώστας Σαντάς, Χρύσα Καψούλη, ’γγελος Παπαδημητρίου, Ρούλα Παντελίδου, Έφη Μεταγγιτσινού, Κυριακή Ρωμανού, ’ννα Πορφύρη, Ντίνα Νικολαϊδου, Τάσος Ψωμόπουλος, Βασίλης Σεϊμένης, Κώστας Χαλκιάς, Όλγα Αλεξανδροπούλου, ?ρης Τσαμπαλίκας, Γιώργος Τσιφλίζογλου, Φίλιππος Φαρμάκης, Απόστολος Χριστοδούλου.

Λίλα Καρύδη.

Εξωτερικός Συνεργάτης