ΒΟΫΤΣΕΚ Μαγδαληνή Μπεκρή - Γιάννης Παρασκευόπουλος Οι ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ 14/11/2003

του ΓΚΕΟΡΓΚ ΜΠΥΧΝΕΡ

«ΒΟΫΤΣΕΚ»

ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ … (ΑΝΤΙΠΑΡΑΜΥΘΙ)

«Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε ένα μικρό φτωχό αγοράκι που δεν είχε ούτε μπαμπά, ούτε μαμά, γιατί είχαν πεθάνει από καιρό. Δεν είχε κανέναν στον κόσμο αυτό. Γυρνούσε μέρα και νύχτα κι έψαχνε να βρει συντροφιά πάνω στη γη. Κι αφού δεν έβρισκε κανέναν, θέλησε να ταξιδέψει ως τον ουρανό. Το φεγγάρι τον κοιτούσε από ψηλά πολύ φιλικά. Όταν, όμως, έφτασε εκεί, το φεγγάρι δεν ήταν παρά ένα κομμάτι σάπιο ξύλο. Πέταξε τότε, λοιπόν, στον ήλιο. Μα κι όταν έφτασε στον ήλιο, ήταν κι αυτός ένα μαραμένο ηλιοτρόπιο. Κι ύστερα έτρεξε στα αστέρια του ουρανού, όμως κι εκεί μικρά χρυσαφένια κουνουπάκια άρχισαν να τον τσιμπάνε, όπως τσιμπάνε τον άτυχο διαβάτη στο δάσος τα αγκάθια πάνω στα άγρια κορόμηλα. Έτσι, αποφάσισε να γυρίσει πίσω στη γη, όμως τότε πια και η γη δεν ήταν παρά ένα μικρό ερημικό λιμανάκι. Κι ήταν ολομόναχο, και κάθισε πλάι εκεί κι άρχισε να κλαίει. Κι ακόμα κάθεται εκεί, κι ακόμα ολομόναχο είναι».

ΤΟ ΕΡΓΟ

Το αντιπαραμύθι αποτελεί καίριο απόσπασμα της παράστασης και περιγράφει με απλοϊκή, αλλά καταλυτική αμεσότητα το φάσμα της ζωής του πρωταγωνιστή. Η ιστορία αυτή μιλάει για ένα παιδί με ελπίδες και όνειρα που έσβησαν το ένα μετά το άλλο· όλα όσα γνώρισε ή ανακάλυψε είναι νεκρά. Αυτός, εντέλει, είναι και ο κόσμος του Βόυτσεκ, αλλά και των ανθρώπων της κοινωνικής του τάξης.

Στη Γερμανία των αρχών του 19^ου αιώνα, ο Βόυτσεκ είναι εξαρτημένος από την εργασία. Απασχολείται σε πέντε τουλάχιστον δουλειές (στρατιώτης, κουρέας του λοχαγού, πειραματόζωο του γιατρού, αντικείμενο μελέτης του καθηγητή και εργάτης που κόβει ξύλα για τους αξιωματικούς). Παρόλα αυτά, τα χρήματα δεν φτάνουν γα να συντηρήσει τη Μαρία και το παιδί τους. Βιάζεται να προλάβει τα πάντα. Αυτή η συνεχής βιασύνη του συνδυάζεται και με την ψύχωση από την οποία πάσχει. Στην ιατρική της εποχής, η υπερβολική βιασύνη ή το συνεχές γρήγορο βάδισμα θεωρούνταν συμπτώματα της μελαγχολίας ή της τρέλας. Η δίαιτα των μπιζελιών και η υποχρέωση - βάσει γραπτής συμφωνίας - ελέγχου των ούρων του συμβάλλουν στη φυσική εξόντωση, αλλά και στον εξευτελισμό της προσωπικότητάς του. Η επιστήμη εδώ, εκπροσωπεί την απανθρωπιά της αστικής κοινωνίας της εποχής και ο γιατρός συμβάλλει στην εξόντωση του ασθενούς του, στα πλαίσια μιας άκρως αμφίβολης επανάστασης της ιατρικής.

Ο Βόυτσεκ είναι εξαρχής άρρωστος· η φτώχεια, η υπερβολική εργασία, η φυσική κατάπτωση λόγω ελλιπούς διατροφής και ο εξευτελισμός συντελούν στην κορύφωσης της προϋπάρχουσας ασθένειας. Θεωρούμενος ως το κατώτερο επίπεδο του ανθρώπινου είδους - όχι καλύτερος από ένα ντυμένο πίθηκο - απογυμνώνεται συστηματικά από την ανθρώπινη ιδιότητά του και συνθλίβεται.

Με την απιστία της Μαρίας η προσωπική του ζωή – το μόνο κομμάτι της ζωής του, που δεν ήταν εξαρτημένο από τους άλλους - εκτίθεται δημοσίως και ο φόνος της αγαπημένης του προβάλλεται ως λύση ανάγκης. Ο κόσμος χάνεται γι’ αυτόν, όταν αισθάνεται ότι χάνει ό,τι πολυτιμότερο έχει· «φόνος λόγω εργασίας». Ουσιαστικά, ο θάνατος της Μαρίας σηματοδοτεί και το δικό του θάνατο.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΜΠΥΧΝΕΡ

Φυσικά, δεν πρόκειται για μια ιστορία που εκτυλίσσεται σε ένα χωριό και κορυφώνεται με ένα έγκλημα. Αντιθέτως, προβάλλει τη συστηματική υποβάθμιση, η οποία φτάνει μέχρι τον διανοητικό και τον πνευματικό φόνο του πρωταγωνιστή και της τάξης στην οποία ανήκει. Με τον αρχιτυμπανιστή, το γιατρό και το λοχαγό δημιουργείται ένα κοινωνικό σύστημα συντεταγμένων, ενώ η Μαρία δεν είναι παρά το θύμα της ανδροκρατούμενης κοινωνίας και αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Ο Μπύχνερ, εξάλλου, δεν μένει στην ψυχική ασθένεια του Βόυτσεκ. Ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν στο φόνο· για το σύστημα ως υπόβαθρο των γεγονότων, για το σύστημα που παράγει δράστες και θύματα. Η εργασία και η φτώχεια, άλλωστε, είναι συνεχώς παρούσες στο έργο. Στην παράσταση, τα ζώα γίνονται άνθρωποι και οι άνθρωποι κατεβαίνουν στο επίπεδο των ζώων.

Η μεταφορική χρήση των ζώων δεν είναι ο μοναδικός τρόπος που χρησιμοποιεί ο Μπύχνερ για να δείξει την απανθρωποίηση και την υποτίμηση του Βόυτσεκ. Εκείνος προσπαθεί να σκεφτεί, να γίνει ένας φιλόσοφος, όμως όλοι τον πειράζουν γι’ αυτό· τέτοιου είδους διανοητική δραστηριότητα δεν του ταιριάζει.

Ο συγγραφέας, πολύ πριν από τον Μπέκετ και τον Κάφκα σκιαγραφεί το απόλυτο αδιέξοδο της ανθρώπινης ύπαρξης, ενσωματώνοντας ταυτόχρονα στο έργο του τις πολιτικές προεκτάσεις των έργων του Μπρεχτ.

Ο «Βόυτσεκ» μπορεί να θεωρηθεί τραγωδία αγάπης. Ο Μπύχνερ ενδιαφέρεται για το λαό, για τη ζωή του, τις υλικές βάσεις της επιβίωσης του απλού ανθρώπου και την ανέχεια της πλειοψηφίας. Ο Βόυτσεκ είναι ο πρώτος πρωταγωνιστής τραγωδίας στη γερμανική γλώσσα, ο οποίος προέρχεται από τον απλό λαό κι έτσι το ζήτημα της εργασίας ανάγεται σε κύριο θέμα της τραγωδίας.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Οι πηγές, από τις οποίες άντλησε το θέμα του έργου ο Μπύχνερ, είναι ιστορικές. Πρόκειται για τρεις πολυσυζητημένες υποθέσεις εγκλημάτων εποχής. Καταρχήν, ο Γιόχαν Κρίστιαν Βόυτσεκ. Ο πρώην στρατιώτης, άνεργος κατασκευαστής περουκών, κουρέας και βοηθός εργάτη, ο οποίος κατάντησε άστεγος και ζητιάνος, μαχαίρωσε στις 26/06/1821 την αγαπημένη του Γιοχάννα Κριστιάνα Βόοστ στη Λειψία με μια σπασμένη λάμα. Οδηγήθηκε στο φόνο από ζήλια και από τις παραισθήσεις που είχε. Οι άλλες δύο υποθέσεις ήταν αυτή του Ντάνιελ Σμόλλινγκ, ο οποίος μαχαίρωσε το 1817 στο Βερολίνο ένα κορίτσι και ο οποίος καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη και αυτή του Γιόχαν Ντις, ο οποίος μαχαίρωσε την αγαπημένη του το 1830 και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 18 ετών.

INFO

- Το ημιτελές έργο «Βόυτσεκ» που βρέθηκε από τους αδελφούς του Γκέοργκ Μπύχνερ, μετά τον πρόωρο θάνατό του από τύφο, ήταν τόσο αποσπασματικό, όσο και δυσανάγνωστο και έτσι δεν συμπεριλήφθηκε στην πρώτη έκδοση των έργων του. Ο πρώτος εκδότης του «Βόυτσεκ», Καρλ Εμίλ Φράντσος, χρειάστηκε να πραγματοποιήσει ειδική επεξεργασία των χειρογράφων πριν τα εκδώσει.

- «Οι υποσχέσεις της μεγαλοφυΐας του στα γραπτά του ήτανε τόσο μεγάλες και έκδηλες, ώστε αυτά που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας να μοιάζουν με κοροϊδία μπροστά σ΄ αυτά που θα έγραφε αργότερα.

» Η άμεση ωριμότητα του Μπύχνερ προκαλεί δυσπιστία. Η μαστοριά του είναι έκδηλη ευθύς εξαρχής. Δεν υπάρχει άλλος συγγραφέας τόσο ολοκληρωμένος σε τόσο μικρή ηλικία.

» Ο "Βόυτσεκ" είναι η πρώτη αληθινή τραγωδία που αναφέρεται στη χαμοζωή των εξαθλιωμένων ανθρώπων» (Τζορτζ Στάινερ, «Ο θάνατος της τραγωδίας»).

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Μάνος Λαμπράκης

Σκηνοθεσία: Μαγδαληνή Μπεκρή - Γιάννης Παρασκευόπουλος

Σκηνικά - κοστούμια: Σοφία Παπαδοπούλου

Κινησιολογική επιμέλεια: Κώστας Γεράρδος

Μουσική επιμέλεια: Κοσμάς Εφραιμίδης

Παίζουν: Γιάννης Παρασκευόπουλος, Βάσω Νικηφορίδου, Χάρης Πεχλιβανίδης, Γιάννης Καλαβριανός, Γιώργος Παπαδημητρίου, Βάσια Μπακάκου, Θεανώ Βασιλείου.

Πρεμιέρα: Σάββατο 15 Νοεμβρίου (21:15)

Παραστάσεις:

Πέμπτη & Σάββατο: 21:15, Κυριακή: 20:00, Παρασκευή: μεταμεσονύκτια στις 00:00

Οι φωτογραφίες είναι του Μίνου Αλχανάτη

STUDIO «ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ», Αγνώστου Στρατιώτη 20, τηλ. 2310228161

Atraktos.Net