ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 100 ΧΡΟΝΙΑ JAZZ 24/2/2004

H Jazz μουσική είναι ίσως η δημοφιλέστερη “λαϊκή” μουσική όλου του πλανήτη. Γιατί για λαϊκή μουσική πρόκειται. Εκεί κάπου στις αρχές του 20ού αιώνα όταν για πρώτη φορά οι νέγροι δούλοι στη Νέα Ορλεάνη έπαιξαν με κάτι χαλασμένες τρομπέτες που φαλτσάριζαν (δώρο των λευκών αφεντάδων φαντάζομαι) σημειώνεται η γέννηση αυτού του αιωνόβιου πλέον μουσικού ιδιώματος. Τα δεκάδες ξεχωριστά στυλ jazz προέρχονται όλα κατά βάση από τη blues μαύρη μουσική παράδοση του Νέου Κόσμου. Dixieland, Swing, Bop, Cool, Free, Fusion, Third Wave κοκ. H κατηγοριοποίηση όπως και στο rock δεν έχει σημασία. Το ζητούμενο είναι η καλή μουσική… Και η jazz με 100 χρόνια στην πλάτη της έχει να επιδείξει ΤΟΝΟΥΣ από δαύτη..

Το άρθρο αυτό δεν έχει σκοπό ούτε να πει την ιστορία της jazz (άλλωστε υπάρχουν πολλά βιβλία που ασχολούνται με το θέμα αυτό, εξαντλώντας τουλάχιστον 300 σελίδες έκαστο), ούτε να περιγράψει ένα ένα τα επιμέρους ιδιώματα της (δεν είμαι μουσικολόγος), αλλά ούτε να παρουσιάσει την απόλυτη λίστα με τους καλύτερους jazz δίσκους όλων των εποχών (ούτε παντογνώστης ούτε ικανός να κρίνω τόσο αυστηρά είμαι). Η επιδίωξη μου είναι να πω δυο λόγια για την αγαπημένη αυτή μουσική μέσα από μια καθαρά προσωπική (άρα απόλυτα υποκειμενική) επιλογή μερικών από τους πιο σημαντικούς για εμένα jazz δίσκους της συλλογής μου. Το να ανακαλύψει κάποιος κάτι που θα τον κάνει να ανοιχθεί περισσότερο στη σπουδαία αυτή μουσική είναι η μοναδική ευχή και συνάμα κίνητρο για την πληκτρολόγηση αυτών των λιγοστών γραμμών.

Παρακάτω αναφέρονται περισσότεροι από 60 δίσκοι που έχουν να κάνουν άμεσα ή έμμεσα με τη jazz συνοδευόμενοι από κάποια σχόλια για τη μουσική ή/και τον καλλιτέχνη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει δίσκους ιστορικούς και ίσως περισσότερο αντιπροσωπευτικούς του εκάστοτε μουσικού και ασχολείται αποκλειστικά με την αμερικάνικη jazz, ρίχνοντας επιπλέον βάρος στο Free Jazz κίνημα των 60s (καθαρά λόγω προσωπικής προτίμησης άρα και περισσότερο γνώσης από μέρους μου). Η επιλογή δεν έχει αξιολογητική σειρά και επέλεξα μόνο 1 δίσκο από κάθε καλλιτέχνη. Το δεύτερο μέρος είναι μια μίξη από μουσικά έργα καλλιτεχνών των οποίων μερικά albums μου ήταν αδύνατο να αφήσω έξω από την αρχική και πιο συμμαζεμένη λίστα, καθώς επίσης και αντιπροσωπευτικών παραδειγμάτων νεότερων jazz τάσεων και ιδιωμάτων (π.χ. Improv) που σχετίζονται έμμεσα με τη jazz.

To soulful Hard Bop του alto σαξοφωνίστα Cannonball Adderley τελειοποιείται στο Somethin’ Else. Ο μεγάλος αυτός μουσικός με τον ιδιαίτερο (χαρούμενο και παιχνιδιάρικο) ήχο ήταν ένας από τους δημοφιλέστερους jazzmen της μετά-Bop περιόδου! Εκτός από την πλούσια προσωπική του δισκογραφία έχει συμμετάσχει στο κορυφαίο σχήμα του Miles Davis που μας έδωσε αριστουργήματα του βεληνεκούς των Kind Of Blue και Milestones.To Somethin’ Else είναι μια ακόμα συνεργασία του Adderley με τον Davis (με τον πρώτο αυτή τη φορά σαν leader) σε ένα group που έχει την τιμή να φιλοξενεί τα drums μιας ακόμα μεγάλη μορφής της Jazz του Art Blakey.

O Louis Armstrong ήταν ο πρώτος σολίστας στην ιστορία της jazz. O πρώτος μουσικός που ασχολήθηκε με τον αυτοσχεδιασμό και που με τα solo του στην τρομπέτα πό τη δεκαετία του ’20 προϊδέασε το κοινό και έχτισε τις βάσεις για ιδιώματα όπως το Swing και το Bebop που ήρθαν αρκετά αργότερα. Η καριέρα του ως pop τραγουδιστής (βλέπε Jack The Knife, What A Wonderful World, συνεργασίες με Ella Fitzgerald και Billie Holiday) είναι εξίσου σημαντική κατά μια έννοια (αν και κατηγορήθηκε από πολλούς πιουρίστες ότι ενσάρκωνε έναν Μπαρμπα-Θωμα γελωτοποιό των λευκών). Το πέρασμα αυτής της καθαρά λαϊκής και γκετοποιημένης μουσικής στα σαλόνια οφείλεται κατά κύριο λόγο σε αυτόν. Η συλλογή αν και τρομακτικά ελλιπής περιέχει πάρα ταύτα αντιπροσωπευτικές στιγμές από όλες τις περιόδους του Armstrong, πράγμα που μοιραία την καθιστά απαραίτητη για κάθε jazz και όχι μόνο δισκοθήκη

O Albert Ayler είναι ένας από τους θρύλους της Free Jazz, του κινήματος μετεξέλιξης της Hard Bop εκεί γύρω στα μέσα των 60’s. Σε αντίθεση με τους περισσότερους Free jazzmen o Ayler δεν προερχόταν από το Bop αλλά από ένα τελείως διαφορετικό πεδίο: τα Rhythm & Blues. Σε αυτό οφείλεται και η μοναδικότητα του ήχου του σε σύγκριση με τους σύγχρονούς του. To alto σαξόφωνο-λαιμητόμος είναι ικανό ακόμα και σήμερα να καταστρέφει ηχεία στερεοφωνικών συνόλων. Η μουσική του Ayler δεν ήταν αυτό που θα έλεγε κανείς βιρτουόζικη. Από πολλούς κατηγορήθηκε ότι δεν έπαιζε καν jazz λόγω της απλότητας των σχεδόν “αρχαϊκών” μουσικών του φράσεων. Η βαθιά πνευματική του μουσική έχει επηρεάσει αμέτρητους άλλους μουσικούς, συχνά και έξω από το χώρο της jazz, όπως για παράδειγμα τους Sonic Youth και όλο το No Wave κίνημα των late 70’s - mid 80’s της Νέας Υόρκης, καθώς και τον μεγάλο Peter Brotzmann, θρύλου του ευρωπαϊκού αυτοσχεδιαστικού (Improv) δικτύου.

Ένας από τους πιο δημοφιλείς west coast cool jazz μουσικούς o Baker παίζοντας κυρίως standards κατάφερε να αναρριχηθεί στην κορφή με το βαθιά συναισθηματικό και όμορφο ήχο της τρομπέτας του. Η συλλογή αυτή περιέχει μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές studio ηχογραφήσεις του, στις οποίες τον βρίσκουμε και σε έναν ισόποσο επιδραστικό του ρόλο, αυτό του τραγουδιστή jazzy-pop κομματιών. Η επιρροή των συγκεκριμένων ηχογραφήσεων είναι τρομακτικά μεγάλη, μιας και πρόκειται για την πλέον αριστουργηματική μίξη φωνητικών με jazz. O Baker με τις πινελιές του που δίνει με τη σαγηνευτική του τρομπέτα, αλλά και με την ερωτοχτυπημένη ερμηνεία του καταφέρνει να χαρακτηρίσει το δίσκο αυτό παραπάνω από κλασικό: Απαραίτητο για κάθε μουσικόφιλο. Aν αναρωτιέστε πως μετατρέπει αυτή τη βαθιά μελαγχολία σε μικρά μουσικά διαμαντάκια ο Jay Jay Johanson, η λύση βρίσκεται εδώ παραπάνω από εμφανής.

Σε αντίθεση με τον τίτλο του το Free Jazz δεν είναι ο πρώτος του ομώνυμου ιδιώματος. Παρόλα αυτά ο Coleman του οποίου η μουσική είναι το ίδιο επιδραστική στη μοντέρνα μουσική με αυτή του Coltrane και του Ayler (o Lou Reed είχε δηλώσει από ην εποχή των Velvets ότι σκοπός του ήταν να παίξει κιθάρα όπως ο Coleman παιζει σαξόφωνο και κανείς ακούσει το White Light/White Heat διαπιστώνει ότι ήταν πολύ κοντά). To Free Jazz φέρει τον υπότιτλο "a collective improvisation" και πράγματι αυτό είναι. To διπλό quartet του Coleman (με την χαρακτηριστικά πρωτοποριακή έλλειψη πιάνου) επιδίδεται σε ένα μακρύ αυτοσχεδιασμό που από την μια πατά γερά στην παράδοση του Bop και των Blues, ενώ από την άλλη κάνει μια βαθιά βουτιά προς το μέλλον προβλέποντας τα πάντα από την άνθηση του κινήματος λίγα χρόνια μετά μέχρι κα τη γέννηση του Improv.

Σύντροφος του τεράστιου John Coltrane, η Alice δημιούργησε ένα είδος Jazz πέρα ακόμη και από τη Free Jazz. Μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις αρτίστριας σε jazz πλαίσιο μπόλιασε την ήδη χαοτική free jazz του τέλους των 60’ς με avant garde στοιχεία, ινδουιστικές φιλοσοφίες πετυχαίνοντας έναν ήχο που όμοιος του δεν έμελλε να ακουστεί ποτέ ξανά. Mε τη βοήθεια σπουδαίων μουσικών όπως o Jack DeJohnette, o Jimmy Garrison, o Leroy Jenkins και o Rashied Ali τo Universal Consciousness στέφεται ως ένας από τους πιο ποιητικούς δίσκους Jazz diskous όλων των εποχών.

Αργότερα o Coltrane άρχισε να δημιουργεί τη δική του free jazz μελετώντας και ενσωματώνοντας Ινδική μουσική στη θεωρία της jazz (μη φανταστείτε sitar και tabla κοκ!) δημιουργώντας κλασικούς δίσκους όπως το My Favourite Things , τo Coltrane και το Crescent. To Love Supreme στέκει ανάμεσα στη 2^η και στη 3η (εξαιρετικά άγρια αλλά και πνευματική) περίοδο του Coltrane

O Miles Davis είναι ίσως ο γνωστότερος jazz μουσικός μετά τον Louis Armstrong, H τεράστιας παραγωγικότητας πορεία του χάρισε στους λάτρεις της jazz αμέτρητους κλασικούς δίσκους σε σχεδόν όλα τα επιμέρους jazz ιδιώματα. Και τις περισσότερες φορές o Miles ήταν ο οιωνός της επόμενης jazz μεταμόρφωσης. Ήδη με τον 1^ο του δίσκο ως leader τo Birth Of The Cool του 1949

o Davis "ανακάλυψε" και βάπυισε το ιδίωμα της West Coast Jazz (ή αλλιώς Cool Jazz). Από εκεί και έπειτα μόνο καλλιτεχνικές επιτυχίες αναλόγου μεγέθους περίμεναν την κάθε του απόπειρα του μεγάλου μαύρου τρομπετίστα και συνθέτη. Άλλοτε με big bands, συχνότερα με μικρότερα σχήματα (quartet ή quintet) o Davis άφησε πίσω του τους θρυλικούς δίσκους όπως το Miles Ahead, Milestones, Sketches Of Spain, In A Silent Way, Bitches Brew και φυσικά το to Kind Of Blue.

Οι μουσικοί με τους οποίους είχε συνεργαστεί (και που πολύ συχνά βοηθήσει στο να αναγνωριστούν περαιτέρω) είναι ομολογουμένως μεγάλες μορφές της ιστορίας της Jazz οι ίδιοι: Charlie Parker,Thelonious Monk, John Coltrane, Herbie Hancock, Chick Corea, Wayne Shorter, John McLaughlin, Dave Holland, Paul Chambers, Jimmy Cobb, Bill Evans, Cannonball Adderley κα. To Kind Of Blue είναι το κατά γενική ομολογία το “απόλυτο jazz album” O πλέον αριστουργηματικός Hard Bop - Modal Jazz δίσκος που ακόμη και σήμερα αποτελεί πηγή έμπνευσης για χιλιάδες μουσικούς.

Κώστας Παπαθανασίου

Εξωτερικός Συνεργάτης