Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου στη Λίμνη Κορώνεια 2/2/2005

Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου και η αντιμετώπιση της κρίσης στη Λίμνη Κορώνεια

Πριν από λίγες δεκαετίες κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί την εξέλιξη μιας από τις πιο ζωντανές και παραγωγικές λίμνες στην Ελλάδα. Η λίμνη Κορώνεια (Αγίου Βασιλείου) αποτελούσε πρώτα πηγή ζωής για εκατοντάδες οικογένειες και αργότερα χώρο αναψυχής για χιλιάδες επισκέπτες, ενώ ήταν άριστο ενδιαίτημα για δεκάδες είδη πουλιών, θηλαστικών, ψαριών και λοιπών ζώντων οργανισμών. Τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η έκταση της λίμνης έφτανε τα 46 km² και το βάθος της τα 8 m. Τα πρώτα άσχημα σημάδια άρχισαν να φαίνονται την δεκαετία του «80» όταν η στάθμη συνεχώς υποχωρούσε και η έκταση μειωνόταν έως ότου το 1995 έφτασε τα 30 km² και το 2002 αποξηράνθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Τον επόμενο χρόνο οι έντονες και συχνές βροχοπτώσεις τροφοδότησαν με νερό τη λίμνη και οδήγησαν ουσιαστικά στην επανασύστασή της. Πολλοί αναθάρρησαν και πίστεψαν ότι το πρόβλημα είχε λυθεί. Δυστυχώς όμως η φύση θα τιμωρούσε για όλα τα προβλήματα που ο άνθρωπος είχε δημιουργήσει με την αλόγιστη χρήση του νερού αλλά και με την ανεύθυνη στάση του απέναντι στο σοβαρό θέμα της ρύπανσης της λίμνης με υγρά απόβλητα.

Ωστόσο τίποτα δεν γίνεται χωρίς προειδοποίηση. Το 1995 η ρύπανση προκάλεσε τον θάνατο όλων των ψαριών της λίμνης, ενώ την ίδια χρονιά περισσότερα από 3000 πουλιά διαφόρων ειδών έπεσαν θύματα ….. «άγνωστης» έως σήμερα αιτίας !!!!.

Το 2003 μετά την «ανασύσταση» της λίμνης οι συνθήκες που επικρατούσαν έως και σήμερα ήταν και είναι απαγοητευτικές και αφιλόξενες για πολλούς ζωντανούς οργανισμούς. Τιμές pH από 8,5 έως 10, αλατότητα 4,5 – 6 ‰ σε συνδυασμό με το 1 έως 1,5 μέτρα λάσπης άγνωστης περιεκτικότητας σε βαρέα μέταλλα στον πυθμένα της λίμνης, τη μικρή περιεκτικότητα οξυγόνου στο νερό της τη στιγμή που συνεχίζεται η «τροφοδοσία» της με ανεπεξέργαστα λύματα εργοστασίων, βαφείων αλλά και του Δήμου Λαγκαδά δεν αφήνου ίχνος ελπίδας. Παρά τις άσχημες συνθήκες η λίμνη Κορώνεια εμπλουτίστηκε (άγνωστο με ποιο τρόπο) με τουλάχιστον 6 είδη ψαριών που αναπτύχθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα ώστε το επαρχείο Λαγκαδά να επιτρέψει το ψάρεμα.

Την άνοιξη του 2004 οι τιμές των φυσικοχημικών ιδιοτήτων της λίμνης εξακολουθούσαν να είναι σε ανησυχητικά επίπεδα. Τα πρώτα δείγματα της επερχόμενης καταστροφής φάνηκαν με τους θανάτους μυδιών και ασπόνδυλων

στην αρχή του καλοκαιριού και συνεχίστηκαν με θανάτους ψαριών και πουλιών.

Τα ημερολόγιο της οικολογικής καταστροφής έχει ως εξής:

29 Ιουλίου 2004. Ομοσπονδιακοί Θηροφύλακες και μέλη του Κυνηγετικού Συλλόγου Λαγκαδά εντοπίζουν νεκρά και ημιθανή παρυδάτια πουλιά, ενημερώνουν την Κυνηγετική Μακεδονία & Θράκης (ΚΟΜΑΘ) και τα προσκομίζουν στο Κέντρο Περίθαλψης της Αίγινας – Παράρτημα Θεσσαλονίκης.

19 Αυγούστου 2004. Εντοπίζεται από μέλη της επιστημονικής ομάδας της ΚΟΜΑΘ μικρός αριθμός νεκρών πουλιών σε δυσπρόσιτα σημεία και σε προχωρημένη σήψη.

4 Σεπτεμβρίου 2004. Μέλη του Δ. Σ. του Κυνηγετικού Συλλόγου Λαγκαδά ενημερώνουν το Δασαρχείο για μεγάλο αριθμό νεκρών πουλιών.

6 Σεπτεμβρίου 2004. Επιτόπια αυτοψία επιστημόνων της ΚΟΜΑΘ, του Δασαρχείου Λαγκαδά, Ομοσπονδιακών Θηροφυλάκων και μελών του Κυνηγετικού Συλλόγου Λαγκαδά. Το θέαμα ανατριχιαστικό και ιδιαίτερα αποκρουστικό. Νεκρά και ημιθανή πουλιά – ανάμεσά τους πολλά σπάνια και απειλούμενα – παντού. Στο νερό, στα καλάμια, στη λάσπη, στις όχθες και στα λιβάδια γύρω από τη λίμνη. Ταυτόχρονα παρατηρούνται στρώμα νεκρών ασπόνδυλων στις όχθες της λίμνης και χιλιάδες νεκρά ασπόνδυλα επιπλέοντα στο νερό καθώς και νεκρά ψάρια σε σημεία της λίμνης.

7 Σεπτεμβρίου 2004. Καθορισμός των δειγματοληπτικών επιφανειών από επιστήμονες της ΚΟΜΑΘ και έναρξη της απογραφής.

7 Σεπτεμβρίου 2004. Αποστολή ενημερωτικών Δελτίων Τύπου στα Μ.Μ.Ε.

8 Σεπτεμβρίου 2004. Σύγκληση σύσκεψης εκπροσώπων των εμπλεκόμενων φορέων και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης στα γραφεία της ΚΟΜΑΘ.

8, 9 Σεπτεμβρίου 2004. Συγκέντρωση νεκρών πουλιών από μέλη της ΚΟΜΑΘ και των Κυνηγετικών Συλλόγων Αμπελοκήπων και Λαγκαδά.

9 Σεπτεμβρίου 2004. Ενημερωτικό Δελτιο Τύπου προς τα Μ. Μ. Ε. για την πιθανή αιτία θανάτου των πουλιών μετά από εξέταση των συμπτωμάτων και εξαντλητική έρευνα της βιβλιογραφίας από την επιστημονική ομάδα της ΚΟΜΑΘ. Γίνεται για πρώτη φορά αναφορά στις νευροπαραλυτικές τοξίνες που παράγονται από το βακτήριο ClostridiumBotulinum (τύπος C) και προκαλούν, πιθανόν, τους θανάτους πουλιών.

9 Σεπτεμβρίου 2004. Έγγραφη ενημέρωση προς τον Νομάρχη Θεσσαλονίκης κ. Ψωμιαδη, καθώς και προς τους εμπλεκόμενους φορείς και ειδικούς επιστήμονες για την τραγική κατάσταση που επικρατεί στη Λίμνη και για το πιθανό αίτιο των θανάτων των πουλιών.

10 Σεπτεμβρίου 2004. Καύση των συγκεντρωμένων νεκρών πουλιών σε μια προσπάθεια να ευαισθητοποιηθούν οι αρμόδιοι και να οργανώσουν συστηματικά την ταφή ή την καύση των χιλιάδων πτωμάτων. Η καύση ή η ταφή των πτωμάτων επιβάλλεται, αν πρόκειται για ύπαρξη κλωστριδίου, μιας και οι προνύμφες των εντόμων που τρέφονται από τα πτώματα είναι φορείς της αλλαντικής τοξίνης χωρίς οι ίδιες να νοσούν κι έτσι μεταφέρουν τις τοξίνες μέσω της τροφικής αλυσίδας και σε άλλους ζώντες οργανισμούς.

10 Σεπτεμβρίου 2004. Τοποθέτηση πηγών κρότου (κανονάκια προπανίου) από επιστήμονες της ΚΟΜΑΘ και της Δ/νσης Αλιείας του Επαρχείου Λαγκαδά. Σκοπός της εγκατάστασης ήταν να εκδιωχθούν τα πουλιά από μια οικολογική παγίδα όπως αυτή της λίμνης Κορώνειας. Τα κανονάκια αγοράστηκαν από τη Νομαρχία Ν. Θεσσαλονίκης με χρηματοδότηση (25.000 ευρώ) του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων μετά από παρέμβαση του Υπουργού κ. Σ. Τσιτουρίδη.

10 Σεπτεμβρίου 2004. Έγγραφη αναλυτική ενημέρωση για την τραγικότητα της κατάστασης προς το ΥΠΕΧΩΔΕ και τις Περιβαλλοντικές Οργανώσεις

10 Σεπτεμβρίου 2004. Κατάθεση μηνυτήριας αναφοράς από τον Δήμαρχο Λαγκαδά

10 Σεπτεμβρίου 2004. Παρέμβαση του Ευρωβουλευτή κ. Παπαδημούλη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

12 Σεπτεμβρίου 2004. Η απογραφή των νεκρών πουλιών ολοκληρώνεται και οι μετριοπαθείς εκτιμήσεις των επιστημόνων της ΚΟΜΑΘ ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών πουλιών σε 16 έως 25.000.

16 Σεπτεμβρίου 2004. Έγγραφο (158333/3931/16-09-04) της αρμόδιας Δ/νσης Περ/κού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ προς τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης, το Επαρχείο Λαγκαδά και τον Φορέα Διαχείρισης λιμνών Κορώνειας – Βόλβης στο οποίο επισημαίνει τη σοβαρότητα της κατάστασης, ζητάει αναλυτική ενημέρωση και τονίζει ότι το θέμα της Κορώνειας βρίσκεται στα πρόθυρα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.

16 Σεπτεμβρίου 2004. Έκτακτη συνεδρίαση του Δ. Σ. της Κυνηγετικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας για την επικρατούσα κατάσταση στη λίμνη Κορώνεια και λήψη αποφάσεων για άμεσα μέτρα.

17 Σεπτεμβρίου 2004. Η πρώτη μαζική θανάτωση ηλιόψαρων (μερικές εκατοντάδες) και ο εντοπισμός νεκρών ψαριών από πέντε διαφορετικά είδη.

17 Σεπτεμβρίου 2004. Ενημέρωση του γραφείου RAMSAR από την ΚΟΜΑΘ.

20 Σεπτεμβρίου 2004. Ενημέρωση της Δ/νσης Υγείας & Υγιεινής από την ΚΟΜΑΘ.

21 Σεπτεμβρίου 2004. Ερώτηση προς την Ευρωβουλή (Ε-2261/04) του Ευρωβουλευτή Γ. Καρατζαφέρη σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κορώνεια και τα οποία αποκάλυψε η Κυνηγετική Ομποσπονδία Μακεδονίας & Θράκης.

22 Σεπτεμβρίου 2004. Ερώτηση προς τους Υπουργούς ΠΕΧΩΔΕ, Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, Υγείας και Κοινωνικής Αλλυλεγγύης και Επικρατείας από τον Βουλευτή κ. Δ. Γαλαμάτη.

24 Σεπτεμβρίου 2004. Απάντηση της Δ/νσης Υγείας & Υγιεινής (19507/24-09-2004) στην οποία συστήνονται μεταξύ άλλων η προστασία αυτών που εργάζονται στη λίμνη (δηλαδή των μελών των Κυνηγετικών Οργανώσεων) με μάσκες προσώπου, φόρμες προστασίας ή βιομηχανικές ποδιές (!!!), μπότες ψηλές πλαστικές, γάντια χοντρά, ενώ τονίζεται η ανάγκη άμεση βαθιάς ταφής ή καύσης σε κλίβανο (!!!!) των πτωμάτων και η απολύμανση των τροχών των αυτοκινήτων με ειδικό απολυμαντικό (!!!!).

28 Σεπτεμβρίου 2004. Έγγραφο προς τα Υπουργεία ΠΕΧΩΔΕ, Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων και Υγείας με γνωστοποίηση της διάθεσης των Κυνηγετικών Οργανώσεων να βοηθήσουν εθελοντικά όποια οργανωμένη προσπάθεια για περιορισμό του φαινομένου και αποτροπή ανάλογων περιστατικών στο μέλλον.

29 Σεπτεμβρίου 2004. Ερώτηση στη Βουλή από τη Βουλευτή κ. Χ. Αράπογλου

18 Οκτωβρίου 2004. Έγγραφο της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (895/18-10-2004) που εντοπίζει το πρόβλημα της λίμνης στις παράνομες γεωτρήσεις και στη λειτουργία ρυπογόνων βαφείων και εργοστασίων που παράγουν τοξικά απόβλητα και βαρέα μέταλλα χωρίς τριτοβάθμιο βιολογικό καθαρισμό. Επιρρίπτει επίσης ευθύνες στο Δήμο Λαγκαδά του οποίου το αποχετευτικό δίκτυο καταλήγει στη λίμνη με αποτέλεσμα να παράγεται ρύπανση.

02 Νοεμβρίου 2004. Ερώτηση προς τη Βουλή από τον Βουλευτή Ν. Θεσσαλονίκης κ. Μαγκριώτη για το θέμα της Κορώνειας.

19 Νοεμβρίου 2004. Απάντηση της κας Wallstrom εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην οποία θεωρεί ότι η Ελλάδα δεν τήρησε τις υποχρεώσεις της και κινήθηκαν διαδικασίες επί παραβάσει, ενώ της απευθύνθηκε αιτιολογημένη γνώμη τον Δεκέμβριο του 2003. Η απάντηση των ελληνικών αρχών δεν έχει εξεταστεί. Ζητά επίσης να μάθει τους λόγους για τους οποίους οι ελληνικές αρχές δεν έθεσαν σε εφαρμογή τις μελέτες προστασίας της λίμνης.

26 Νοεμβρίου 2004. Απάντηση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ κ. Σουφλιά (1165 Β/26-11-2004) στον κ. Μαγκριώτη στην οποία αναφέρεται ότι προβλέπονται αυστηρά μέτρα για την εγκατάσταση και λειτουργία νέων βιομηχανικών εγκαταστάσεων και απομάκρυνση παλιών σε περίπτωση που δημιουργούν μη αντιμετωπίσιμο περιβαλλοντικό πρόβλημα.

01 Δεκεμβρίου 2004. Τα πουλιά συνεχίζουν να πέφτουν θύματα της «άγνωστης» αιτίας.

06 Δεκεμβρίου 2004. Το Ινστιτούτο Λοιμωδών και Παρασιτικών Νοσημάτων (Ι.Λ.Π.Α.Ν) μετά από την παραλαβή της αλλαντικής αντιτοξίνης και την πραγματοποίηση του σχετικού πειράματος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι μαζικοί θάνατοι των πουλιών οφείλονται στην παρουσία του βακτηρίου Clostridiumbotulinum (Τύπος C) και στην αλλαντική τοξίνη που παράγει.

09 Δεκεμβρίου 2004. Έως σήμεραπερισσότερα από 30.000 πουλιά από 39 είδη – μεταξύ των οποίων σπάνια και απειλούμενα – έπεσαν θύματα της ανθρώπινης αδιαφορίας για το περιβάλλον που εμείς οι ίδιοι βιώνουμε καθημερινά

Τοφονικόβακτήριο Clostridium Botulinum.

Η ανάπτυξη και η αντιμετώπισή του.

Η αλλαντίαση των πουλιών είναι μια παραλυτική ασθένεια που προκαλείται από τη απορρόφηση τοξίνης που παράγεται από το βακτήριο Clostridium botulinum. Εφτά τύποι έχουν καταγραφεί από τους οποίους ο τύπος C, και λιγότερο, ο Ε ευθύνονται συνήθως για μαζικούς θανάτους πουλιών. Το συγκεκριμένο βακτήριο υπάρχει στη λάσπη πολλών υγροτόπων αλλά αναπτύσσεται γρήγορα όταν βρει συνθήκες όπως έλλειψη οξυγόνου, θερμοκρασίες από 25 έως 40 C° και κατάλληλο υπόστρωμα που μπορεί να είναι νεκρά ασπόνδυλα, νεκρά ψάρια και νεκρά πουλιά.

Το Clostridium botulinum είναι δευτερογενές αίτιο θανάτου ζωντανών οργανισμών μιας και στη λίμνη Κορώνεια προηγήθηκαν τόσο θάνατοι ασπόνδυλων που δημιούργησαν συνθήκες έλλειψης οξυγόνου αλλά και θάνατοι ψαριών που μαζί με τα νεκρά ασπόνδυλα αποτέλεσαν το κατάλληλο υπόστρωμα για την ανάπτυξή του. Η αυξομοίωση της στάθμης του νερού της λίμνης, η διαδοχική κατάκλυση και αποξήρανση τμημάτων της όχθης, η μεγάλη αλατότητα και οι υψηλές θερμοκρασίες βοήθησαν επίσης στην ανάπτυξή του. Οι θάνατοι των ασπόνδυλων και των ψαριών οφείλονται πιθανόν στην έξαρση τοξικών ειδών φυτοπλαγκτού και κυανοβακτηρίων (Μ. Μουστάκα, προσωπική επικοινωνία) , στην άσχημη συνολική κατάσταση του νερού καθώς και στο μικρό βάθος της λίμνης.

Τα πουλιά μέσα από τη διαδικασία της τροφοληψίας (νεκρά ή ημιθανή ψάρια, ασπόνδυλα, έντομα, προνύμφες εντόμων κ.λπ) προσλαμβάνουν την αλλαντική τοξίνη η οποία απορροφάται και οδηγεί σε παράλυση των άκρων, του λαιμού και στη συνέχεια των μυών, των ζωτικών οργάνων και τέλος στο θάνατο. Η άμεση απομάκρυνση (καύση, ταφή) των νεκρών πουλιών επιβάλλεται επειδή οι προνύμφες των εντόμων που τρέφονται με τα πτώματα προσλαμβάνουν την αλλαντική τοξίνη χωρίς να νοσούν, ενώ στη συνέχεια μέσα από την τροφική αλυσίδα την μεταφέρουν σε άλλους ζώντες οργανισμούς (π.χ. εντομοφάγα πουλιά). Αυτή ακριβώς η αιτία ήταν που βοήθησε στην έξαρση του φαινομένου τις πρώτες ημέρες (αρχές Σεπτεμβρίου).

Η εμφάνιση μεγάλου αριθμού νεκρών ψαριών σε διάφορα σημεία και χρονικές στιγμές οδήγησε στη θανάτωση εκτατοντάδων ατόμων ψαροφάγων ειδών (αργυροπελεκάνοι, σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες κ.λπ).

Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της αλλαντίασης των πουλιών εξαρτάται από την αποκρυπτογράφηση της σχέσης του αιτίου (Clsostridium botulinum), του ξενιστή (νεκροί οργανισμοί) και του περιβάλλοντος (λιμναίο οικοσύστημα). Οι προσπάθειες για την μη επανάληψη του θλιβερού φαινομένου της θανάτωσης δεκάδων χιλιάδων πουλιών και ψαριών πρέπει να εστιαστούν στα εξής:

1) Περιορισμός των οργανικών στοιχείων που εισέρχονται στη λίμνη

2) Περιορισμός της νεκρής ύλης που αποσυντίθεται (καλάμια κ.λπ)

3) Αποφυγή της αυξομοίωσης της στάθμης του νερού της λίμνης το καλοκαίρι και το φθινόπωρο γιατί ασπόνδυλα και τα ψάρια που θανατώνονται θα συσσωρευτούν στις όχθες και θα δημιουργήσουν κατάλληλο υπόστρωμα για την ανάπτυξη του κλωστριδίου.

4) Συνεχή και συστηματική παρακολούθηση των φυσικοχημικών ιδιοτήτων του νερού της λίμνης

5) Συνεχή και συστηματική παρακολούθηση για τον εντοπισμό νεκρών οργανισμών

6) Συγκέντρωση και απομάκρυνση (καύση , ταφή) νεκρών πουλιών, ψαριών κ.λπ

Πρωτίστως βέβαια είναι απαραίτητο να ελεγχθούν και να εξαλειφτούν οι ρυπογόνες εστίες που επιβαρύνουν τη λίμνη Κορώνεια και να περιοριστεί η άντληση νερού από βαθιές γεωτρήσεις έτσι ώστε σταδιακά να επανακάμψει το οικοσύστημα και να αποτελέσει πάλι πηγή ζωής.

Η Κυνηγετική Ομοσπονδία Μακεδονίας & Θράκης σεβόμενη τα μέλη της – τους απλούς κυνηγούς – που πληρώνουν για ένα υγιές και παραγωγικό φυσικό περιβάλλον έχει θέσει ως βασικό σκοπό την ευαισθητοποίηση υπηρεσιών, φορέων και χρηστών για τη σωτηρία της λίμνης Κορώνειας. Μιας λίμνης που «προστατεύεται» από την Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία, έχει χαρακτηριστεί ως Καταφύγιο Άγριας Ζωής και στην οποία εδώ και δεκαετίες δεν επιτρέπεται και ούτε πρόκειται να επιτραπεί η θήρα. Ίσως η μόνη απαγόρευση που εφαρμόζεται με ευθύνη και δαπάνες των ίδιων των χρηστών – κυνηγών.

Ο Γενικός Διευθυντής της ΚΟΜΑΘ

Περικλής Κ. Μπίρτσας

Δρ Δασολόγος Θηραματολόγος

Atraktos.Net